Rehine: Dostluk Destanı

Edebiyat sanatının gücünü en başta kendim üzerinden gözleme imkanım olmuştur. İlkokulda, 5. sınıfta, Türkçe kitabında çok etkilendiğim bir hikaye okumuştuk. Siyah beyaz bir çizimde sular sellerle boğuşan bir adam telaş içindeydi. Hikayeyi öğretmen birkaç kez okutmuş ve birkaç kişiye de özetlettirmişti. O zamanlar okuduğumuz bütün metinlerin ana fikrini bulmaya çalışırdık. Türkçe dersinin de temel amacı buydu sanırım. Bu hikayenin ana fikrini bulmak zor değildi hatta bizzat hikayenin sonunda şair söylüyordu ana fikri: dostluk. Teması dostluk olduğu için mi, konusunun dramatik örgüsünden mi bilmiyorum hikaye beni çok etkilemişti. Ne yazarını/şairini ne de hikayenin adını hatrımda tutabildim. Yıllar geçti ama hikayeyi unutmadım. Üniversitedeyken yeniden karşıma çıktı. Dostluk temalı bu ilgi çekici hikayenin aslında bir balad olduğunu o zaman gördüm. Baladın da ne olduğunu öğrenmiş oldum. 200. doğum yılı dolayısıyla 1959’da bir Schiller seçkisine, Burhanettin Batıman tarafından manzum olarak çevrilen Rehine şiirini ritim ve ses akışını yenileyerek ifadeleri güncelleyerek yeniden düzenledim. İlgili olanların beğenisine sunuyorum.

Zalimler zalimi Diyonis’e yaklaşırken gizliden
Damon’un üzerinden çıkar bir hançer
Hemen zincire vurur onu zaptiyeler;
“Neydi amacın, söyle, bu hançerle sen?”
Kaşlarını çatarak ‘canavar’ gürler birden:
“Zalim, senin elinden memleketi kurtarmak!”
“Çarmıha gerilince uslanırsın çabucak!”
Damon hiç çekinmeden: “Ölmeye hazırım.” der.
“Sana hayatım için yalvaracak değilim,
Yalnız, var senden ufacık bir dileğim.
Ne olur, şimdi bana üç günlük bir mühlet ver.
Bu da kız kardeşimi evlendirmeye yeter;
Bir dost bırakacağım sana rehin olarak,
Dönmeyecek olursam, onu öldür boğarak.”
Kral bunu duyunca sinsi sinsi gülümser,
Önce biraz düşünür, sonra söze başlar:
“Peki, bu üç gün için sana lutfen izin var.
Fakat şunu bil ki sen, geçer geçmez bu günler,
Geri dönerek derhal teslim olmazsan eğer,
Dostun senin yerine çarmıha gerilecek,
Senin ölüm cezansa hemen affedilecek.”
Derhal dostuna koşar: “Müstebitin emri var,
Beni öldürmek için çarmıha gerdirecek,
Başarısız suikasti kanla ödemem gerek.
Lakin şimdilik üç gün bir zaman bıraktılar,
Kardeşim sözlüsüyle evleninceye kadar;
Bu arada kralın huzurunda sen rehin
Kalacaksın ben gelip kurtarıncaya değin.”
Damon’u bu sadık dost kucaklayıp o zaman,
Hiçbir şey söylemeden zalime teslim oldu;
Kendi de arkasından hemen yola koyuldu.
İznin üçüncü günü, henüz güneş doğmadan,
Kardeşinin düğünü olup bitmişti çoktan,
Kapılarak o zaman derin bir endişeye,
Koşarak yola çıktı mühlet geçmesin diye.
Bardaktan boşanırcasına durmadan yağar
Çağlayarak dökülen seller dağları aşar,
Azgın dereler coşar, koca nehirler taşar.
Elde sopasıyla Damon gelir kıyıda durur,
Tam bu ara köprüyü de anafor uçurur,
Dalgalar çarpa çarpa kemerleri parçalar,
Gök gürlemeleriyle suya düşer parçalar.
Kıyıda şaşkın şaşkın dolanırken yeisle,
Etrafına bakınır gözü aldığı kadar,
Ne kadar bağırsa da ne duyan ne bakan var…
Sığındığı kıyıdan ayrılamaz kayık bile,
Geçirmek için onu karşı sahile,
Salcı bile salıyla kıpırdamaz yerinden,
Nehir coştukça coşar, deniz gibi olur aniden.
Ağlar ağlar, yalvarır yerlere kapanarak,
Ellerini kaldırır Tanrı Zeus’a doğru:
“Nehir artık coşmasın, Yüce Zeus durdur şunu!
Bak saatler geçiyor, ilerliyor çabucak,
Gün artık tepemde, battı batacak,
Şehre yetişemezsem eğer o ana kadar,
Sadık dostumun mutlak hayatına kıyarlar.”
Fakat nehir biraz daha artırır şiddetini,
Dalgalar birbirini kovalar durmaksızın,
Saatler, dakikalar geçer gider ansızın,
İçini korku kaplar, toplar cesaretini,
Kuduran dalgalara fırlatarak kendini,
Nehri ikiye böler gücü kuvvetiyle
Fersizleşir kulaçlar… Tanrı acır bu hale.
Kıyıya varır varmaz koşmaya başlar hemen,
Acıyıp el tutan Tanrı’ya şükrederek;
Tam o sıra, bir sürü haydut engerek
Fırlar önünü kapkara ormanın içinden.
Yolunu kapatırlar gözler ölüm saçarken;
Hızla kaçmak isteyen yolcuyu durdururlar,
Ellerinde ölüm saçan kamalar, mızraklar.
Korkuyla sapsarı: “Ne istiyorsunuz?” der,
“Kuru bir candan başka bir şeyim yok benim,
Onu da çok geçmeden krala vereceğim!”
Birinin mızrağını kapmayla beraber:
“Dostumun başı için acıyan bana beyler!”
Der ve güçlü darbelerle üçünü yere serer.
Selameti kaçmada bulur öbür herifler.
Cayır cayır yanmaya başlar her yer güneşten,
Haydutlarla kavga onu halsizleştirmişti pek;
Az kaldı yıkılır yorgunluktan dizleri titrek:
“İnayetinle kurtardın beni haydutların elinden
Şu mukaddes toprağa kavuşturdun da beni sen,
Mahvolup gideyim mi şimdi aç susuz burada,
Ölsün mü öte yanda beni seven dostum da?”
Bak! Birden billur gibi şen sesler çıkararak,
Hemen yanı başından bir şırıltı duyulur,
Nefesini tutarak dinlemeye koyulur;
Yalçın kayalıklardan fışkırıp oynak oynak,
Mırıl mırıl fısıldar canlı, soğuk bir kaynak,
Berrak suyun üstüne sevinçle eğilerek,
Serinletir çelimsiz diz ve bileklerini tek tek.
Güneş çıkar yemyeşil dalların ardından,
Pırıl pırıl parlayan çimenlerde belirtir,
Ağaçların uzayan gölgelerini bir bir,
Caddede giden iki yolcu görür o zaman,
Koşarak uzaklaşmak isterken yanlarından,
Yolcuların ağzından çıkan şu sözü duyar:
“Zavallıyı şu anda çarmıha geriyorlar!”
Korku kanatlandırır ayaklarını birden,
Endişeler, acılar onu hızla kovalar,
Siraküza şehrinden yükselen dişli surlar,
Işıldar uzaklardan, kızıllıklar içinden.
O an Filastratus önüne çıkar hemen,
Efendiyi görünce evin sadık bekçisi,
Üzüntüden, korkudan dehşetle titrer sesi:
“Artık kurtaramazsın, geriye dön, nafile!
Sen dostunu bırak da kendi canını kurtar!
Zavallıyı şu anda çarmıha geriyorlar.
Tevekkülle bekledi saatler geçse bile,
Elbet gelir, diyordu, ruhundaki ümitle,
Zalim çok alay etti onunla acı acı,
Sarsılmadı onunsa sana karşı inancı.”
“Geç kalmış olsam bile dostu sevindirmeye,
Kurtarıcı olarak yetişemesem de ona,
Beraberce bir ölüm nasip olsun bana da.
Kanlı zalim kalkmasın sakın böbürlenmeye,
Bir dost dostuna hainlik etti diye,
Kurban edip kanına girecek ikimizin,
Dostluk ve sadakat ne demekmiş öğrensin!”
Güneş henüz batmadayken sur kapısına vardı;
Cellat koca çarmıhı çoktan ortaya dikmiş,
Etrafına bir sürü de kalabalık birikmiş,
Rehineyi yavaş yavaş ipe çekiyorlardı,
Şiddetle atılarak kalabalığı yardı
“Dur, cellat, geldim!” diye haykırarak
“O benim kefilimdi, beni as, onu hemen bırak!”
Etrafındaki halk bile bu işe hayret eder,
İki candan dost ise düşüp kucak kucağa,
Sevinçten ve kederden başlarlar ağlamaya,
Bu hali görür de yaşarmaz mı gözler,
Krala da ulaşır hemen bu mucizemsi haber,
Onun kalbi de derin bir teessür hisseder,
“İkisi de çabucak huzuruma gelsin!” der.
Hayret içinde, uzun uzun onları süzer,
Sonra birden dönüp “Başardınız bunu siz,
Kalbimdeki şüpheyi, tereddüdü yendiniz!
Sadakat dedikleri, boş söz değilmiş meğer…
Arkadaşlığa kabul edin beni de sizler!
Yalnız bir dileğim var, esirgemeyin benden,
Aranızda olayım bir üçüncü kardeş de ben!”

Friedrich Schiller